آب کالا نیست

همان طور که جنگ بر سر نفت، تاریخ قرن بیستم را رقم زد، جنگ قرن بیست‌ویکم بر سر آب خواهد بود. با رشد سریع جمعیت در جهان، مصرف آب هم دو برابر شده است، پس باید برای مصرف بهینه آب موجود راه‌های دیگری پیدا کنیم. هزینه‌ای که برای آب مصرفی پرداخت می‌شود نشان‌دهنده ارزش اقتصادی آن نیست. منابع آبی غیرقابل جایگزین هستند. چین، مصر و پاکستان تنها نمونه‌ای از چند کشورند که با بحران آب مواجه خواهند شد. در ادامه آب و تأثیرات کمبود آن بر جوامع را بررسی می‌کنیم.

معرفی آب  
با الهام‌گیری از آهنگ ادوین استار (که برای جنگ سرود):
بی‌شک همه‌چیز!
دوباره تکرار می‌کنم...
استفاده از آب برای تولید، کشاورزی، تجارت، انواع انرژی، اقتصاد، هستی انسان و دیگر موجودات زنده ضروری است. می‌تواند آلوده، نمک‌زدایی، بازیافت و مایه حیات باشد یا حتی باعث ویرانی شود. فقط نمی‌توان آب را تولید کرد. تکنولوژی باروری مصنوعی ابرها هم هنوز راه درازی در پیش دارد.
آب و سیاست جغرافیایی
آب، مخصوصا مشکلات بحران و کمبود آب از مباحث کلیدی ژئوپلیتیکی هستند. از اثرات بحران آب در مناطقی که تحت فشار قرار دارند، می‌توان به کاهش تولید موادغذایی و دام، مهاجرت، افزایش هزینه‌های زندگی، خشکسالی یا قحطی، بحران‌های سیاسی و دیگر مشکلات اشاره کرد.
در این مقاله نگاه دقیق‌تری به این مشکلات می‌اندازیم. ابتدا باید درباره برخی واژه‌ها توضیح دهیم.
منابع آب‌های زیرزمینی یعنی آب‌هایی که در سفره‌های آبی زیرزمینی وجود دارند. فرونشست زمین یعنی فرورفتگی زمین که ناشی از جابه‌جایی مواد زیرزمینی است. کمبود آب یعنی میزان کمتر از 500مترمکعب آب مصرفی برای هر نفر در سال.
بحران آب به شرایطی گفته می‌شود که در آن عدم‌دسترسی به آب محدودیت‌های بزرگی بر فعالیت‌های انسان ایجاد می‌کند. براساس برخی تعاریف، شرایطی که در آن، مقدار آب برای هر نفر در‌ سال کمتر هزارمترمکعب باشد، بحران آب وجود دارد.

جنگ آب در خاورمیانه

عده زیادی از تحلیل گران خاورمیانه را اول قربانی تغییرات آب و هوایی می دانند. این منطقه که با بدبختی نفتی به واسطه کشاندن پای قدرت های فرامنطقه ای از دیرباز صحنه کشمکش است و با ناکارآمدی ساختاری و نهادی، فقر، سوءمدیریت تهدید می کند. سوال این است که توافق ها و ترتیبات منطقه ای محدودی که نشانه های آن در اشتراک گذاری منابع مشترک چند کشور دیده شده، چه میزان می تواند امیدبخش و چاره ساز فرار از دام کمیابی آب و زمین قابل کشاورزی در این منطقه باشد.

مجله همشهری دیپلماتیک - ترجمه ناهید کیانی: عده زیادی از تحلیل گران خاورمیانه را اول قربانی تغییرات آب و هوایی می دانند. این منطقه که با بدبختی نفتی به واسطه کشاندن پای قدرت های فرامنطقه ای از دیرباز صحنه کشمکش است و با ناکارآمدی ساختاری و نهادی، فقر، سوءمدیریت تهدید می کند. سوال این است که توافق ها و ترتیبات منطقه ای محدودی که نشانه های آن در اشتراک گذاری منابع مشترک چند کشور دیده شده، چه میزان می تواند امیدبخش و چاره ساز فرار از دام کمیابی آب و زمین قابل کشاورزی در این منطقه باشد.

اثرات تغییرات آب و هوایی بر منابع آب شیرین که در حال حاضر کمیاب هستند، در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا خطری در حال ظهور است که احتمال وقوع درگیری را بالا می برد. از گذشته، بیش از هر منطقه ای دیگر، خاورمیانه و شمال آفریقا از بی ثباتی و درگیری رنج برده است. مناقشه ها به طور سنتی به علت مسائل سیاسی، نظامی، قومی و مذهبی ایجاد شده اند اما در دنیای پیچیده امروز علل احتمالی ناامنی به طور قابل ملاحظه ای گسترده و متنوع شده اند. اگرچه منابع سنتی مناقشه همچنان نقش مهمی ایفا می کنند، با این حال، مسائل اقتصادی – اجتماعی در ترکیب با عوامل زیست محیطی به شکلی فزاینده به تحریک و تقویت ناامنی منجر می شوند.

 
گرمایش جهانی همراه با رشد بالای جمعیت منجر به افزایش فشار دسترسی به منابع، بیش از همیشه شده و این بین، هیچ منبعی مهم تر از آب نیست. تغییرات اقلیمی تاثیر قابل توجهی بر دسترسی به آب شیرین داشته و منجر به بحران آب شیرین جهانی شده که اثرات آن در مناطق خشک و نیمه خشک مانند خاورمیانه و شمال آفریقا شدیدتر بوده است. در منطقه ای چنین ناپایدار، دسترسی به منابع آب مشترک به طور روز افزون به یک منبع جدید تنش تبدیل می شود. این که آیا همکاری یا منازعه مشخص کننده چگونگی مواجهه منطقه با این مسئله است، احتمالا وابسته به شدت تغییرات اقلیمی خواهد بود.