نقد و نظر

     

احترام به مخاطبان رادیو و تلویزیون

نویسنده: دکتر اکبر عالمی

جهان امروز باشتاب در حال دگرگونی است و من درباره استفاده نکردن از واژگان بیگانه اصراری ندارم، اما شرایط برای آنان که بالاتر از 50 سال دارند، باعث تاسف است. وضع گویش یا لباس و آرایش موی برخی از جوانان، به گونه ای لوس و مضحک تغییر کرده است (تقلید کورکورانه). 
 در علم زبان شناسی همه می دانیم که زبان آرکائیک با زبان کهن چه تفاوت هایی دارد. همه می دانیم که هر زبانی در گذر زمان دگرگون می شود و ارتقا می یابد. همه می دانیم که زبان همانند رودخانه سیال است، اما چگونه است که زبان فردوسی و تمام نام آوران ادبیات فارسی، امروز برای خواص و برای عوام، قابل فهم و سرشار است از معانی جاودانه؟! در زمان آنان آیا این همه مدرسه و دانشگاه داشتیم؟! در رادیو یا تلویزیون می شنویم که می گویند اوکی شد؟ درحالی که می توانند بگویند: خوب شد؟ یا چند بار شنیده ام که درتلویزیون می گویند رجیستر کنید، درحالی که می توانند بگویند: ثبت کنید. نسل جدید باید فکر کند که واژگان زیبای دبیرستان، دانشکده، درمانگاه، دانشگاه، ایستگاه، بیمارستان، خوابگاه، زایشگاه، کودکستان، سایه بان، هنرستان و... چگونه وارد زبان مادری ایرانیان شد؟ پس نگویید: اگزاجره، درحالی که واژه ای مانند اغراق داریم. نگویید دلیوری، بگویید تحویل و...

 هنگامی که خودرو به ایران آمد، کارگر شریف ایرانی پیش از تاسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گفت: ترمز، فرمان، برف پاک کن، ترمزدستی، کمک فنر، سیبک، صندوق عقب یا حتی گفت سرسیلندر و... و چون نتوانستند واژه های دیگری را رواج دهند، ناچارشدند بگویند سیلندر، کلاچ، رادیاتور و... البته که بحث مفصل تری را می طلبد.

 فرض کنیم که یک مجری در رادیو یا تلویزیون، به تنهایی یک برنامه را اجرا می کند و کاری به این ندارم که چرا تنهاست! او نباید بگوید در بحث امروز یا در بحث امشب! زیرا هرگونه بحث، حداقل به حضور دو نفر نیاز دارد! سخن گفتن و کتابت آداب گوناگونی دارد و آنان که متناسب با فضا و محیط می نویسند یا حرف می زنند، پذیرفتنی تر و مقبول ترند. همواره من در جلسات رسمی از واژگان متناسب با آن محیط استفاده می کنم. حتی در لحظاتی که جلسه از حالت رسمی خارج می شود و همگان صمیمانه تر یا خودمانی تر سخن می گویند، من هم مانند بقیه، چارچوب و اندازه ها را حفظ می کنم، ولی دو ساعت بعد، در بازار سبزی فروشی با زبان کوچه و خیابان حرف می زنم تا همرنگ جماعت باشم و کسی مرا مسخره نکند، اما هرگز از زبان (آرگو) یعنی از زبان بی در و پیکر که آدم های بی هویت به آن عادت دارند استفاده نمی کنم؛ واژگانی همانند سوتی، خفن، گاف دادم یا... فراموش نکنیم برخی کلمات که ظاهر قابل قبولی دارند، آنقدر رکیک هستند که جایش در تلویزیون و رادیو نیست (تحت هیچ شرایطی نباید گفت: روت را کم می کنم! یا روت کم شد؟! زیرا 70 سال پیش عبارت وقیحانه و شرم آوری بود.)

 اجازه می خواهم در مبحث زیباشناختی و اصول واقعگرایی برای یک مجموعه تلویزیونی بگویم که استثناء نباید به قاعده تبدیل شود. نوجوانان و خردسالان از قصه های تلویزیونی یا رادیویی، الگوبرداری می کنند و ما حتی در چارچوب واقع گرایی برای بازسازی فضا یا محیط در یک قصه فرضی، نباید از حد معینی، پاهایمان را بیشتر دراز کنیم تا بگوییم فضاسازی ما باورپذیرترشد! جذاب تر شدن یا زیباترشدن به چه قیمتی؟! 
    در برنامه های طنز و فکاهی به هر قیمتی، حق نداریم مردم را بخندانیم. حتی یکصد سال پیش هم مطرب های روحوضی هرگز این کار را نمی کردند، زیرا همیشه، اندازه و فاصله را باید حفظ کرد. یادمان نرود که احترام آشکار و پنهان مخاطب، همواره باید حفظ شود. ممکن است بگویید چقدر باید و نباید؟! می گویم: در حضیض داشتن مخاطب را باید رعایت کنید، یعنی بعد از نیمه شب که شما حداقل 500 هزار یا 300 هزار نفر و شاید هم کمتر، مخاطب دارید. همواره در نظر داشته باشیم که چشم و گوش مخاطبان رادیو و تلویزیون احترام دارد. جذب شنونده و بیننده برای خودش اصول و آدابی دارد و نباید به هر قیمتی که من پیش خودم آن را فرض می کنم، مخاطب جذب کنم! می دانم که شما خوب متوجه منظورم شدید. ساده ترین آن این است که یادآوری کنم: لهجه ها، قومیت ها و اقوام را نباید برای جذابیت برنامه به سخره گرفت. جذابیت به چه قیمتی؟! حضور در تلویزیون و برنامه سازی برای رادیو، صدها اصول آشکار و پنهان دارد. بایدها و نبایدها در فرهنگ های گوناگون، متفاوت است.
    
    *دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

http://www.magiran.com/npview.asp?ID=3513716